De mythe van strengere straffen

Het Belgisch strafbeleid benadrukt constant het belang van recidivevermindering en de inzet op re-integratie en resocialisatie. Echter, de laatste decennia is er een zorgwekkende evolutie van punitief populism eontstaan, waarbij politieke partijen steeds meer pleiten voor meer en langere gevangenisstraffen. Wetenschappelijk onderzoek toont echter aan dat het veronderstelde positieve effect van zwaarder straffen niet bestaat. De recidivecijfers bevestigen dit nogmaals. Over een periode van 20 jaar recidiveert 57% van de gedetineerden, waarvan 70% multirecidivisten zijn (minstens 2 keeropnieuw veroordeeld). Hier moeten we ons de vraag stellen waarom politici blijven pleiten voor strengere straffen en het bijbouwen van traditionele gevangenissen, ondanks het overweldigende bewijs dat dit ineffectief is.

Dit brengt ons bij het begrip punitief populisme, een fenomeen dat beschrijft hoe politici en beleidsmakers inspelen op publieke sentimenten door te pleiten voor zwaardere straffen. Deze aanpak is vooral gericht op het winnen van kiezers, maar mist vaak wetenschappelijke onderbouwing en draagt niet bij aan effectieve misdaadbestrijding.

De volgende vraag die we ons moeten stellen, is hoe het komt dat de publieke opinie over het algemeen zwaardere straffen wil en rechterlijke beslissingen vaak worden gezien als "soft". Hierin speelt de mediaeen cruciale rol door zich vooral te richten op sensationele misdaden en slachtofferverhalen, wat leidt tot een vertekend beeld van de werkelijkheid.Deze sensationele vorm van berichtgeving staat regelrecht tegenover de feitelijke situatie dat de criminaliteitscijfers dalen en dat willekeurig geweld een uitzondering is. Dit wordt versterkt door een emotioneel geladen cultuur waarin meer genuanceerde en wetenschappelijke standpunten vaak niet aanbod komen. Studies tonen aan dat de publieke opinie over misdaad en straf weldegelijk genuanceerder is dan wordt voorgesteld. Hoewel mensen in eerste instantie vaak geloven in strengere straffen, toont onderzoek aan dat ze genuanceerder oordelen wanneer ze volledig geïnformeerd zijn. Dit suggereert dat de vraag naar hardere straffen onder andere voortkomt uit onvolledige informatie en emotionele reacties op mediaberichtgeving.

Het gevolg is dat politici op hun beurt reageren op de angstgevoelens van de samenleving en erin meegaan met het oog op het winnen van stemmen. Ze durven zich niet aan te sluiten bij kritische inzichten van wetenschappers en burgers.

De mogelijke oplossing ligt in het verbeteren van de informatievoorzieningover de werkelijke impact van straffen. We moeten een brug slaan tussen wetenschappelijke inzichten en de samenleving, waarbij ruimte blijft voor emoties, maar ook voor rationele kennis en empirisch bewijs. Dit vereist een fundamentele verandering in hoe we over misdaad en straf communiceren. Hoewel slachtoffers een belangrijke stem hebben in het strafrecht, moet het strafbeleid zich primair richten op wat werkt: effectieve rehabilitatie van daders en preventie van recidive.

Een evidence-based aanpak betekent investeren in programma's die bewezen effectief zijn in het verminderen van recidive, zoals educatie, werktrainingsprogramma's en psychologische ondersteuning, maar ook andere vormen van detentie, zoals kleinschalige detentiehuizen. Want uiteindelijk dient het behartigen van daderbelangen het maatschappelijk belang van een veiligere samenleving. Dit vereist politieke moed om te breken met het punitieve populisme en te kiezen voor wat werkt, niet wat populair is.

Bronnen :

Heymans. (2016). Onze gevangenissen, een gevaar voor elk van ons. In Onze Gevangenissen, een Gevaar Voor Elk van Ons [Boek]. UniversiteitAntwerpen. https://repository.uantwerpen.be/docman/irua/68483e/heymans.pdf

Noyon, L. (2018). Punitief populisme en de rol van de strafrechtswetenschap. Delikt en Delinkwent, 48(1), 3. Wolters Kluwer.

Salet, R., Brands, J., Roks, R., & Rodermond, E. (2019). De mediatisering van de strafrechtspleging. Delikt en Delinkwent, 2019(7),553-560. http://deeplinking.kluwer.nl/?param=00D23991&cpid=WKNL-LTR-Nav2

Van Stokkom, B. (2013). Mediaschandalen en punitief populisme. Radboud Universiteit Nijmegen. https://hdl.handle.net/2066/124283

Van Stokkom, B. (2012). Wraak, recht en slachtofferbehoeften. Tijdschriftvoor Herstelrecht, 12(3), 46-63.